Płodowy zespół alkoholowy (FAS)

Płodowy zespół alkoholowy to zespół wad wrodzonych, obejmujących zaburzenia fizyczne i neurologiczne. FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) to najpoważniejsza konsekwencja picia przez kobietę alkoholu w ciąży. Nie wiadomo, jaka ilość alkoholu wywołuje płodowy zespół alkoholowy (FAS), ale już jednorazowe picie alkoholu może wywołać FAE, czyli lżejszą odmianę FAS.

Przyczyna FAS

Płodowy zespół alkoholowy (FAS) występuje w wyniku nagminnego spożywania alkoholu przez przyszłą matkę. Nie ma jednak dokładnych danych, jaka ilość alkoholu wywołuje tę chorobę. Rzadkie picie alkoholu może wywołać FAE (Fetal Alcohol Effects) – dziecko ma wtedy takie same symptomy jak w przypadku FAS, lecz o mniejszym natężeniu. U dzieci kobiet ciężarnych pijących alkohol okazjonalnie mogą pojawić się natomiast symptomy FAS związane wyłącznie ze sferą umysłową (objawy fizyczne nie występują).

To jedna z niewielu chorób wrodzonych dziecka, na którą matka ma całkowity wpływ: by dziecko nie cierpiało z powodu alkoholowego zespołu płodowego, wystarczy po prostu nie pić alkoholu. Tylko tyle. Warto wziąć to sobie do serca.

Przyszła matka – spożywająca alkohol – dostarcza go także swojemu dziecku. Alkohol przenika przez łożysko i po ok. 40 min. Jego stężenie u płodu jest zbliżone do stężenia alkoholu we krwi matki. W tym czasie alkohol krążący w organizmie dziecka może nieodwracalnie uszkadzać przede wszystkim jego mózg oraz powodować powstanie innych defektów i zaburzeń, Również matki pijące alkohol w czasie karmienia pirsią dostarczają go swoim dzieciom ze wszystkimi tego skutkami (mózg dziecka rozwija się szczególnie szybko w pierwszym roku życia). Rodzaj i rozmiar uszkodzeń uzależniony jest od okresu ciązy, w którym matka spożywała alkohol i tak:

I trymestr ciąży – spożywanie alkoholu prowadzi do uszkodzeń mózgu, osłabia rozwój komórek, może uszkadzać serce, nerki, oczy, uszy, prowadzić do deformacji twarzy;
II trymestr – spożywanie alkoholu osłabia rozwój mózgu, uszkadza mięśnie, skóre, gruczoły, kości, powoduje poronienia zagrażające zdrowiu matki;
III trymestr – spożywanie alkoholu osłabia rozwój mózgu i płuc, prowadzi do zaburzeń rozwoju wzrostu, przedwczesnego porodu.

Nie ma rozsądnej ilości napoju alkoholowego, która byłby bezpieczna dla dziecka w łonie matki.

Objawy FAS

niski wzrost i małogłowie
dysmorfie twarzy (twarz jest niesymetryczna, dość płaska, szeroka, o wyglądzie orientalnym, oczy dziecka osadzone są szeroko – tak, że nasada nosa sprawia wrażenie bardzo szerokiej, nos najczęściej jest krótki i zadarty, rynienka podnosowa słabo zaznaczona (lub nie ma jej w ogóle), górna warga jest bardzo cienka, odległość między nozdrzami a górną wargą jest dłuższa niż zwykle, uszy są nisko osadzone, często ze zniekształconymi małżowinami, owłosienie skóry głowy, brwi i rzęsy są obfitsze niż przeciętnie)
wady układu kostno-mięśniowego i zaburzenia czucia głębokiego, problemy z koordynacją (dziecko może np. złamać rękę i nie czuć tego)
problemy ze słyszeniem, opóźnioną zdolność mówienia
zmniejszone pole widzenia, słabą pamięć wzrokowa (dziecko może się łatwo gubić nawet w okolicy domu)
anomalie w budowie wątroby, serca, nerek, narządów płciowych
podwyższony próg bólu lub nadwrażliwość na ból
nadpobudliwość
problemy z pamięcią i trudności w uczeniu się (dziecko będzie się skarżyć, że „nic mu nie wchodzi do głowy”, choć się uczy)
zaburzenia zachowania, niedostosowanie społeczne, trudności w przewidywaniu konsekwencji swoich zachowań (może np. uciekać z domu)
niekontrolowane napady złości, agresja
skłonność do uzależnień
skłonności depresyjne i lękliwość

Wtórne objawy FAS

Objawy wtórne występują u starszych dzieci i osób dorosłych, a obejmują takie zachowania i cechy, jak:

lęk
złość
wycofanie
gwałtowność
zamknięcie się w sobie
kłamstwa
ucieczki z domu
problemy szkolne
przyjmowanie roli ofiary lub prześladowcy
bezrobocie
bezdomność
zależność od innych
depresja
samookaleczanie się
kłopoty z prawem
tendencje samobójcze

Na wystąpienie objawów wtórnych ma wpływ środowisko i sposób postępowania z dzieckiem. Jeśli FAS zostanie wcześnie wykryte, dziecko będzie prawidłowo leczone i zostanie otoczone właściwą opieką rodzicielską i psychologiczną, tym skrajnym zachowaniom można zapobiec. Takie dziecko może wyrosnąć na spełnionego, szczęśliwego człowieka. Jednak osiągnięcie tego będzie dla niego trudniejsze niż dla osób zdrowych.

Rozwój i dorastanie dziecka z FAS

Każde picie alkoholu przez kobietę w ciąży może prowadzić do wielu zmian w mózgu i ośrodkowym układzie nerwowym płodu, a one wpływają nie tylko na wymienione wcześniej objawy, ale także przyczyniają się do obniżenia poziomu inteligencji (ok. 40-50% dzieci FAS jest niepełnosprawnych intelektualnie), upośledzenia zdolności uczenia się pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, opóźnienia rozwoju i rozumienia mowy, nietypowego zachowania. W konsekwencji opóźniają się kolejne etapy rozwojowe – zegar biologiczny nie jest w zgodzie z zegarem społecznym, czyli oczekiwaniami dotyczącymi osiągnięć rozwojowych. Typowym dla dzieci z FAS jest, że ich rozwój umysłowy, społeczny, emocjonalny nie odpowiada wiekowi metrykalnemu, poziom funkcjonowania w tych sferach odpowiada wiekowi młodszemu.

W bardzo trudnej sytuacji są dzieci z FAS również, gdy nadchodzi czas nauki. Aby móc korzystać z oferowanej wiedzy, dziecko musi osiągnąć pewien określony poziom rozwoju intelektualnego, społecznego, emocjonalnego, który składa się na tzw. Dojrzałość szkolną. Dziecko z FAS tej dojrzałości najczęściej nie ma, a jeżeli ją osiągnęło, to tylko w niektórych sferach. Różni się więc od pozostałych uczniów, ma inne potrzeby edukacyjne, ale jego problemy z powodu niskiego poziomu wiedzy na temat FAS są niezauważane bądź traktowane jako objawy innych zaburzeń. W tej sytuacji zdarza się, że nawet jeśli dziecko otrzyma pomoc, to bywa ona nieadekwatna do jego potrzeb, a konsekwencją jest brak efektów mimo włożonej pracy i dziecka i osoby pomagającej. Takie doświadczenia prowadzą u dzieci do braku wiary w swoje możliwości, a u osób pomagających albo do zrzucenia odpowiedzialności za niepowodzenia na dziecko, albo do niskiej oceny swoich kompetencji.

Zarówno pierwsza, jak i druga postawa nie prowadzi do polepszenia sytuacji dziecka, a jego sytuacja szkolna jest bardzo trudna i pogarsza się wraz z kolejnymi latami nauki. W konsekwencji pojawiają się zaburzenia wtórne, dziecko zaczyna funkcjonować na marginesie klasy i zainteresowań nauczyciela. Następnie w związku narastającymi zaległościami, pogłębiającymi się wraz z wiekiem problemami, przejawia ono coraz więcej zachowań ucieczkowych, może wpaść w uzależnienia bądź stać się członkiem grup rówieśniczych o destrukcyjnych zachowaniach.

Aby pomóc dziecku w realizacji zadania, jakim jest edukacja, niezbędna jest diagnoza patologiczno-pedagogiczna. Nie tylko po to aby określić jego aktualny poziom rozwoju, ale przede wszystkim po to, aby „dać do ręki narzędzia”, które pomogą mu w realizacji zadania, jakim jest edukacja. System edukacji ma bowiem wynikający z prawa obowiązek objęcia pomocą dzieci różnych powodów nie radzących sobie z nauką.

Z FAS się nie wyrasta, FAS ma się przez całe Zycie, a jakość tego życia uzależniona jest od uzyskanej wcześniej pomocy i wsparcia.

Pomoc dla dzieci z FAS w systemie szkolnym

Większość dzieci z FAS może być traktowana jako dzieci niepełnosprawne z wszystkimi należącymi się im formami pomocy ponieważ system edukacji ma swoją definicję niepełnosprawności:

Uczeń niepełnosprawny w rozumieniu przepisów prawa oświatowego, to uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez Zespół Orzekający działający przy publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Orzeczenie jest podstawą objęcia dziecka edukacją specjalną czyli taką realizacją wychowania, kształcenia, wsparcia i wyposażenia, jakiego potrzebuje dziecko dla osiągnięcia jak najpełniejszego rozwoju i przygotowania do samodzielnego życia. Kształcenie specjalne może być realizowane w klasie, do której dziecko częstsza, w klasie integracyjnej, w formie nauczania indywidualnego (w przypadku dzieci upośledzonych dodatkowo w szkole specjalnej).

Dzieci z FAS mają inne potrzeby edukacyjne niż ich rówieśnicy i edukacja specjalna ma być odpowiedzią na ich specjalne potrzeby edukacyjne. Te specjalne potrzeby to takie, które w procesie rozwoju oraz nauki dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełno sprawności i są przyczynami trudności w uczeniu się.

Dziecku objętemu kształceniem specjalnym dodatkowo przysługują indywidualne zajęcia rewalidacyjne, których ilość godzin ustala organ prowadzący szkołę (w praktyce jest to 2-4 godz. tygodniowo). Dzieci, których stan zdrowia uniemożliwia lub utrudnia uczęszczanie do szkoły, mogą być objęte nauczaniem indywidualnym, które przyznawane jest także na podstawie orzeczenia.

Należy jednak pamiętać, że to nie szkoła, a rodzic czy opiekun prawny winien aktywnie zabiegać o pomoc dla dziecka. Szkoła ma obowiązek poinformować go o możliwościach uzyskania pomocy, jednak dalsze działania należą już do niego. To on musi zgromadzić wymagane dokumenty, składać wnioski. W przypadku starania się o pomoc należy:

złożyć wniosek do poradni psychologiczno-pedagogicznej
zadbać o załączniki- opinia ze szkoły, dokumentacja medyczna
po badaniach psychologiczno-pedagogicznych specjalista proponuje złożenie wniosku do Zespołu Orzekającego, który rozpatrzy sprawę dziecka

Ta procedura wielu rodzicom wydaje się bezduszna i długa, jednak jest ona konieczna, aby dziecko uzyskało pomoc, tym bardziej, że orzeczenie ma moc obligatoryjną, tzn. musi być realizowane. Warto więc „przejść” procedurę, zwłaszcza że orzeczenie może być wydane na więcej niż jeden rok.

Nie wymagaj od dziecka mniej, wymagaj inaczej, a zwiększysz jego szansę na rozwój i uczenie się.

Podstawy prawne pomocy dzieciom z FAS

71b ust 1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty
2 ust. 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002r. w sprawie planów nauczania w szkołach publicznych
MENiS z dnia 7 stycznia 2003r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
MENiS z dnia 11 grudnia 2002r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych
MENiS z dnia 18 stycznia 2005r. w sprawie warunków organizowania, kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych… w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach
MENiS z dnia 4 kwietnia w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci

Picie alkoholu w ciąży: polskie statystyki

W Polsce co roku rodzi się nawet 9 tys. dzieci cierpiących na zaburzenia rozwojowe spowodowane kontaktem z alkoholem w czasie okresu płodowego. Nowatorskie badania na temat wpływu alkoholu na mózg zarówno osób dorosłych, jak i u dzieci, których matki spożywały alkohol w czasie ciąży, prowadzone są przez prof. Andrzeja Urbanika w Katedrze Radiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jakie są wyniki badań? Zatrważające! Najwięksi sceptycy, którzy twierdzą, że „trochę wina nie zaszkodzi”, milkną, gdy widza zestawione zdjęcia tomograficzne – mózgu zdrowego dziecka i mózgu dziecka z FAS (fetal alcohol syndrome, płodowy zespół alkoholowy).
Opracowała
Danuta Hryniewicz

źródło : http://www.poradnikzdrowie.pl/ciaza-i-macierzynstwo/ciaza/pilam-alkohol-w-ciazy-skutki-picia-alkoholu-w-ciazy_36233.html