Popęd seksualny jest jedna z podstawowych, pierwotnych sił kierujących zachowaniem człowieka. Niektórzy uważają, iż jest to siła potężniejsza od uczucia głodu, gdyż w przypadku zagrożenia życia w wyniku braku pożywienia organizm „przestawia” się na zachowanie gatunku.
Zadaniem popędu jest zaspokojenie potrzeby seksualnej, a jego szczytowym momentem, będącym punktem najsilniejszego podniecenia seksualnego i towarzyszącego mu uczucia rozkoszy, jest orgazm. Siła przyjemnościi ulgi, jaka po niej następuje jest tak duża, iż niektórzy ludzie są skłonni ryzykować poczucie bezpieczeństwa, bliskie związki, kariery zawodowe, aby móc doświadczać jak najczęściej tego stanu.
Siła uczuć doświadczanych w trakcie czynności seksualnych powoduje, że człowiek bardzo szybko może uzależnić się od seksu. Jak każde uzależnienie, tak i to niszczy psychikę, związki, pozostawia poczucie pustki, rozpacz, wstyd i poczucie winy. W związku z przekraczaniem norm nie tylko obyczajowych, także i prawnych, towarzyszą temu konsekwencje prawne.
Seksoholizm jest jednym z najcięższych nałogów, biorąc pod uwagę rodzaj, intensywności rozległość zniszczeń w i wokół osoby, która ma ten problem. Jest to też najszybciej rozwijający się nałóg na świecie. Sprzyja temu rozwój przemysłu pornograficznego i łatwa m.in. dzięki Internetowi, dostępność do treści związanych z seksem (filmów, czatów, portali społecznościowych).
Uzależnienie od seksu nie jest wynikiem nadmiernych potrzeb seksualnych
Często taki pogląd o „ wysokim libido”, „dużym apetycie na seks” czy też dużych potrzebach seksualnych służy jako usprawiedliwienie trudności w samokontroli spraw związanych zseksem. Seks jest tylko obszarem realizacji głębszych problemów emocjonalnych, np. potrzeby bliskości, dominacji, uległości. Służy też osiąganiu „haju” emocjonalnego jako ucieczki przed realnością.
Jak każde uzależnienie tak i uzależnienie od seksu ma swoje określone objawy. Patric Carnes w książce „Od nałogu do miłości” wymienia 10 objawów uzależnienia od seksu:
- Utrata zdolności kontroli nad zachowaniami seksualnymi
Człowiek może utracić kontrolę w różnych obszarach. Po pierwsze nie jest w stanie kontrolować czasu rozpoczynania aktywności. Często zdarza się, iż w ramach wykształconego rytuału dzień pracy zaczyna się od przeglądania czatów erotycznych, pornograficznych stron internetowych, fantazjowania na temat odbytych lub planowanych spotkań czy masturbacji. Czynności te łączą się w swego rodzaju ciągi, w których jedna aktywność przechodzi w drugą, np. fantazjowanie powoduje oglądanie pornografii, co skutkuje intensywną masturbacją. Związane jest to z utratą kontroli w drugim obszarze, a mianowicie niemożności wpływu na ilość i rodzaj planowanych zachowań.
- Ponoszenie dotkliwych konsekwencji wynikających z braku kontroli
Z uwagi na to, że uzależnienie od seksu przez długi okres rozwija się w ukryciu, konsekwencje te są przede wszystkim natury emocjonalnej. Głębokie poczucie wstydu jest nieodłącznym elementem świata przeżyć seksoholika. Po ciągach seksualnych często towarzyszy poczucie upokorzenia, emocjonalnego zbrukania, pustki wewnętrznej. Pojawiają się myśli rezygnacyjne, często samobójcze jako wyraz bezsilności wobec wewnętrznego przymusu. Koszty emocjonalne dotyczą też życiana krawędzi ujawnienia. Tworzy się rodzaj podwójnej rzeczywistości; tej zewnętrznej i tej związanej z nałogiem. Przyjmuje to czasami realny charakter w postaci kilku kont mailowych, specjalnych nr telefonów „tylko od seksu” bądź osobnych mieszkań. Lęk przed ujawnieniem może być przeżywany jako przykre doznanie, lecz może również być doświadczany jako coś ekscytującego – rodzaj gry z otoczeniem. Zapewnia to jeszcze większy dopływ adrenaliny, a co za tym idzie- większego „haju”
Z czasem, w wyniku prowadzenia podwójnego życia, rosną realne koszty związane z opłacaniem dostępu do płatnych stron pornograficznych, utrzymaniem kochanek, korzystaniem z usług prostytutek itp. Bliskie relacje ulegają rozpadowi. Dzieje się tak za sprawa coraz większego dystansu wynikającego z ukrywania problemu, zdrad, nieufności, podejrzliwości.
- Niezdolność do zaprzestania mimo negatywnych konsekwencji
Tym co charakteryzuje każde uzależnienie jest niemożność powstrzymania się od kontynuowania zachowania mimo doświadczania negatywnych konsekwencji. Podobnie rzecz się ma w przypadku osób uzależnionych od seksu. Jest to podejmowanie zobowiązania wobec siebie, bywa, że wobec partnera o zaprzestaniu oglądania stron porno, zaprzestaniu masturbacji, czy nie podejmowaniu kontaktów z innymi partnerami. Zwykle te wysiłki kończą się niepowodzeniem. Zwłaszcza w sytuacjach dużego napięcia i stresu bądź też monotonii życiowej, która jest przezywana jako coś przykrego. Powoduje to w konsekwencji nasilenie poczucia bezsilności i pustki życiowej oraz niemożności kierowania własnym życiem.
- Poszukwanie niszczących zachowań i sytuacji wysokiego ryzyka
Przejawem uszkodzenia zdolności kontrolowania własnego życia bywa często podejmowanie kontaktów, które wiążą się z wysokim ryzykiem zarażenia chorobami( wenerycznymi, AIDS), zaistnienia konsekwencji prawnych (molestowanie w pracy, obnażanie się, masturbowanie w miejscach publicznych, gwałty). Zwykle próby zminimalizowania konsekwencji skutkują krótkotrwale i w dłuższej perspektywie człowiek ponownie znajduje się w sytuacji wysokiego ryzyka. Powracanie do nich jest również objawem utraty kontroli nad swoim zachowaniem.
- Podejmowanie (najczęściej nieudanych) wysiłków, aby zaprzestać lub ograniczyć zachowania seksualne
W zasadzie każda osoba uzależniona przechodzi przez doświadczenie „od jutra przestaję” lub „jeszcze ten ostatni raz, a potem zmieniam swoje życie”. Podejmowane są próby kontrolowania zachowań, np. unikanie agencji towarzyskich, abstynencja od masturbacji, wymazywanie nr telefonów do partnerów seksualnych itp.. Jednakże to, co miało pomóc w zatrzymaniu błędnego koła uzależnia, w praktyce koncentruje na nim uwagę w jeszcze większym stopniu. Obsesyjne myślenie o tym, czego nie powinien robić, kończy się z reguły przerwaniem abstynencji i powrotem, zwykle zwiększonym stopniu, do poprzedniego zachowania. W konsekwencji powoduje doświadczenie jeszcze większej bezradności, rozpaczy i poczucia braku panowania nad swoim życiem
- Intensywne fantazjowanie na tematy seksualne jako główny sposób radzenia sobie z trudnościami
Fantazje seksualne, intensywne myślenie, wyobrażenia na tematy związane z seksem pełnią rolę środka przeciw bólowego zarówno w przenośnym (sposób unikania trudnych tematów, radzenia sobie z napięciem, stresem, odpowiedzialnością, lękiem), jak i dosłownym (działanie środków chemicznych mózgu wynikający z przeżywania podniecenia) sensie. Rozmyślania na tematy związane z seksem występują w zasadzie u wszystkich osób uzależnionych od seksu. Pozwalają wypełnić pustkę wewnętrzną, odsunąć od siebie poczucie problemu, utrzymać siebie na odpowiednim poziomie pobudzenia. Jest to czynność często automatyczna, nawyk wykształcony przez częste i intensywne doświadczenia seksualne. Początkowo mogą to być tylko treści obejrzane, z czasem wyobrażenia stają się coraz bardziej rozbudowane.
- Potrzeba zwiększenia intensywności doznań seksualnych w celu uzyskania takiego samego efektu jak wcześniej
Cechą nieodłączną każdego uzależnienia jest mechanizm polegają cyna zwiększeniu dawki, aby osiągnąć ten sam efekt. W uzależnieniu od seksu dzieje się podobnie. Oglądanie takich samych treści pornograficznych staje się monotonne, nie daje takiego samego podniecenia. Podobnie seks z jednym partnerem. Chcąc osiągnąć pobudzenie o podobnej do poprzedniej intensywności, człowiek zaczyna sięgać po coraz tomocniejsze treści bądź zachowania, często o charakterze dewiacyjnym (treści zoofilskie, pedofilskie, masturbowanie w miejscach publicznych, podglądactwo, większa ilość partnerek, ich częstsza zmiana). W takich przypadkach dochodzi często do łamania prawa.
- Głębokie zmiany usposobienia w wyniku zachowań o charakterze seksualnym
Głębokie zmiany usposobienia zachodzą głównie w życiu emocjonalnym. Trudność bycia w bliskim, pełnym troski, miłości i zaangażowania związku, pogłębiana przez uzależnienie (prowadzenie podwójnego życia) niesie za sobą dystansowanie się od bliskich (psychiczne i fizyczne).Rodziny często czują to odsunięcie i zwracają na nie uwagę. Jednak nie od razu jego źródło jest zidentyfikowane jako problem z uzależnieniem.
Przeżywanie błędnego koła: trudne emocje (lęk, wstyd, złość) –seks- trudne emocje (wstyd, upokorzenie, poczucie poniżenia, lęk przed konsekwencjami)- seks itd., powoduje życie na granicy emocjonalnego wyczerpania, często również doświadczanego po seksualnych ciągach. Ich konsekwencją są objawy odstawienia, przypominające „głód” u alkoholików czy narkomanów. Te objawy to m.in. wzmożona drażliwość, niemożność skupienia się na czym kol wiek innym, bezsenność, bóle głowy, skrajny niepokój i lęk. W wyniku tak doznawanego rozchwiania emocjonalnego, bardziej zdrowe mechanizmy radzenia sobie (odraczanie nagrody, kierowanie się świadomością konsekwencji) ulegają zanikowi, a seks staje się podstawowym sposobem radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Często sposobem na radzenie sobie z tymi negatywnymi konsekwencjami jest używanie alkoholu i/ lub narkotyków. Działanie takie może mieć charakter podwójny. Z jednej strony działa rozhamowująco, umożliwiając podejmowanie zachowań seksualnych, których by człowiek w innych okolicznościach nie podiął, np. korzystanie z usług prostytutek. Bywa też, że zażywa się narkotyki pobudzające, by móc uprawiać wielogodzinny seks lub masturbację aż do wyczerpania i bólu narządów płciowych. Z drugiej strony, alkohol i /lub narkotyki mogą być używane jako antidotum na wstyd, poczucie winy i inne negatywne konsekwencje nałogowego seksu.
- Koncentracja życia na obsesyjnym myśleniu, organizowaniu sytuacji związanych z seksem oraz radzenie sobie z konsekwencjami
Życie zostaje podporządkowane myśleniu o seksie, organizowaniu sytuacji, w których może on być realizowany, uprawianiu go, minimalizowaniu konsekwencji związanych ztymi sytuacjami. W większości aktywność zostaje zdominowana przez planowanie uwodzenia, inicjowanie seksu i radzenie sobie z kacem moralnym. Czasami nawet nie musi dochodzić do seksu. Ważne przez to, że podniecające, staje się samo uwodzenie, bez względu na jego efekt. Oczywiście , jeżeli skuteczne to tym bardziej ekscytujące i podnoszące samoocenę. Bywa, że kończy się to ciągami masturbacyjnymi. W zaawansowanym uzależnieniu brak miejsca na inne aktywności, ponieważ wszystko zostaje podporządkowane nałogowi.
- Zaniedbywanie spraw rodzinnych, zawodowych, wypoczynku
W związku z obsesyjnym zaabsorbowaniem sprawami dotyczącymi seksu, brak jest miejsca na inne doznania i ważne sprawy. Człowiek staje się nieobecny w życiu. W wymiarze dosłownym odnosi się do doświadczenia zerwania lub poważnego ograniczenia kontaktów z ludźmi niezwiązanymi z seksem. Inne relacje staja się nudne, monotonne i nie przynoszące satysfakcji. W rodzinach narasta izolacja społeczna. Partnerzy osób uzależnionych skarżą się na emocjonalny dystans i brak zaangażowania w ważne dla rodziny sprawy. Każda czynność, bez względu na to, czy związana z rodziną, pracą zawodową, czy zainteresowaniami jest kalkulowana pod kątem możliwych korzyści seksualnych. Uruchamia ciąg fantazji, planów i działań związanych z seksem. Związki z ludźmi staja się krótkotrwałe, burzliwe i instrumentalne. Bywa, że sytuacji ujawnienia problemu, strach przed utratą bliskiej relacji, o ile nie nastąpiło to wcześniej, jest ważnym czynnikiem, który motywuje do zmiany.
Wiele osób uzależnionych od seksu ma również za sobą doświadczenia dorastania w patologicznych rodzinach (uzależnienia, przemoc) i traumatyczne doświadczenia z tym związane (nadużycia seksualne). W ich pamięci często żywa jest obietnica, iż ich dzieci nie będą przeżywały tego, co one. W związku z nałogiem powtarzają one wzorzec wyniesiony ze swojego domowe własnych bliskich relacjach (zwłaszcza z dziećmi). Świadomość tego bywa również często poważną siłą, która inicjuje zmiany.
Dla rozpoznania uzależnienia wystarczy zdiagnozowanie przynajmniej trzech objawów występujących w ciągu ostatniego roku.
Wspólne cechy uzależnienia od seksu
Wspólnym mianownikiem dla uzależnienia od seksu są trzy doświadczenia:
- Wstyd – siła napędowa błędnego koła: brak kontroli – wstyd- próba zapanowania- utrata kontroli- wstyd itd.
- Ukrywanie problemu – jest to podstawowy rys związany z uzależnieniem od seksu. Prowadzenie podwójnego życia, ukrywanie praktyk seksualnych, manipulacja i kłamstwa w celu utrzymania tajemnicy i nie ponoszenia konsekwencji. W przypadku alkoholika i narkomana fakt użycia substancji jest bardziej widoczny (zapach, bełkotliwa mowa, wygląd oczu). W tym przypadku jedynie oznaki pobudzenia, napięcia lub apatii i obojętności mogą być sygnałami nałogowych zachowań.
- Nadużycia i przedmiotowe traktowanie – seks jak i obiekty seksualne (własne ciało, fetysze, partner) SA traktowane jako instrument do osiągnięcia pobudzenia i ulgi. Charakterystyczny jest brak więzi emocjonalnej i troski. Konsekwencją uzależnienia od seksu i przedmiotowego traktowania są różnego rodzaju nadużycia: masturbowanie się aż poza granice bólu, molestowanie, ekshibicjonizm, praktyki sadomasochiczne.
Etapy rozwoju uzależnienia od pornografii i seksu
- Faza początkowa, inicjacja, wchodzenie w uzależnienie
Okres ten może mieć różną długość. Daje się jednak zauważyć pewne prawidłowości. Im wcześniejsza inicjacja, tym szybciej rozwija się uzależnienie. Inicjacja może mieć różny przebieg i charakter. Nie chodzi tu tylko i wyłącznie o inicjację w postaci stosunku płciowego. Zwykle dziecko może być narażone na bezpośrednie urazy o charakterze seksualnym (molestowanie , gwałty). Pośrednio może też doświadczać braku jasnych granic intymności w domu- być świadkiem seksu rodziców. Efektem tego typu doświadczeń jest przeżywanie silnego pobudzenia, wobec którego dziecko czuje się bezradne. Zaczyna wykorzystywać masturbację jako sposób ukojenia.
Zdecydowana większość osób uzależnionych od seksu zaczyna od oglądania pornografii, czemu towarzyszy silne podniecenie, które jest rozładowywane przez masturbację. W tym okresie pojawiają się bardzo intensywne wyobrażenia, które przywoływane i rozwijane w formie fantazji. Z czasem jednak to, co początkowo podniecające, zaczyna być przeżywane jako nie wystarczające do uzyskania pobudzenia. Dochodzi wtedy do rozwoju drugiej fazy.
- Eskalacja doznań
Aby osiągnąć stan satysfakcjonującego pobudzenia, sięga się po coraz ostrzejsze treści, charakterze dewiacyjnym czy perwersyjnym. W związkach osoby domagają się realizacji oglądanych treści bądź też fantazji. Prowadzi to bardzo często do konfliktów i zerwania związku bądź rozwodu. Czasami partnerzy godzą się na realizację pragnień seksualnych osoby uzależnionej, mając nadzieję, że to zmniejszy ich nasilenie. Jednakże powoduje to ich eskalację. W sytuacji nie uzyskiwania wystarczającej satysfakcji następuje ucieczka w świat fantazji i masturbacji bądź też wyjście na zewnątrz (korzystanie z usług prostytutek, nawiązywanie przygodnych znajomości).
- Odwrażliwienie
To, co za pierwszym razem wydawało się nie przyzwoite, szokujące, czasami budzące obrzydzenie, zaczyna być traktowane jako możliwe do zaakceptowania, a nawet normalne. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy określone zachowana wykraczają poza dotychczasowe przekonania np.(korzystanie z przygodnego seksu lub praktyki sadomasochiczne) lub też przekraczają normy prawne (np. molestowanie, obnażanie się, podglądactwo, pedofilia).
- Wcielanie w życie
Na tym etapie uzależnienie jest w pełni rozwinięte. Brak jest hamulców przed wprowadzaniem w życie nowych, nawet dewiacyjnych zachowań. Dominującą potrzebą jest pragnienie „odurzania” jako ucieczki przed przykrymi przeżyciami.
Rozwój uzależnienia od seksu przebiega podobnie jak rozwój narkomanii, gdzie po początkowej fazie ciekawości i eksperymentowania, następuje aktywne poszukiwanie przyjemności „odurzania”. Po pewnym czasie owo pragnienie staje się nadrzędnym celem spychając inne cele, pragnienia, potrzeby- liczy się tylko seks. Ostatnim przystankiem na drodze uzależnienia jest traktowanie „odurzania się seksem” jako normy i ucieczki od problemów.
Rodzaje zachowań najczęściej występujących w uzależnieniu od seksu:
- Fantazjowanie i pochłonięcie obsesyjnymi myślami na tematy seksualne.
- Uwodzenie
- Anonimowy seks bez starania się poznania osoby
- Płatny seks
- Seks jako sposób zarobkowania (prostytucja, sponsoring, pomobiznes)
- Podglądactwo (oglądanie pornografii, kabiny erotyczne, podglądanie ludzi rozbierających się lub uprawiających seks)
- Ekshibicjonizm (obnażanie się, erotyzowanie relacji poprzez skąpy ubiór)
- Seks intruzywny (molestowanie, obmacywanie kogoś bez jego zgody, seksualna wulgaryzacja języka, uwodzenie, gwałty również w relacjach małżeńskich).
- Sadomacochizm (zadawanie sobie/innym bólu w celu wzmocnienia podniecenia, przyjmowanie roli ofiary i oprawcy).
- Seks z przedmiotami (masturbacja przy pomocy przedmiotów, różnego rodzaju fetysze, nekrofilia, zoofilia).
- Pedofilia i kazirodztwo (wykorzystanie seksualne nieletnich, korzystanie z dziecięcej prostytucji i pornografii).
Kto uzależnia się od seksu
Statystyki, według Patrica Carnesa, mówią, że spośród przebadanych przez niego erotomanów:
- 97%- doświadczyło wykorzystania emocjonalnego,
- 81%- wykorzystania seksualnego,
- 72%- przemocy fizycznej.
Chociaż osoby po traumach mają większą skłonność do uzależnienia się od seksu, nie oznacza to jednocześnie tego, iż osoby bez takich doświadczeń SA zabezpieczone. Uzależnienie od seksu należy do najcięższych uzależnień, podobnie jak narkotykowe i podobnie jak ono – może rozwinąć się bardzo szybko, niezależnie od wieku, stanu majątkowego, pochodzenia i doświadczenia.
Drogi wyjścia
Seks jest naturalną – jak jedzenie – potrzebą człowieka. Trudno więc sobie wyobrazić bez niego normalne funkcjonowanie. Wychodzenie z uzależnienia przypomina raczej naukę zdrowego odżywiania, bez obżarstwa, ale też bez postu. W początkowym etapie zdrowienia konieczny jest jednak okres seksualnej abstynencji trwający ok. trzech miesięcy. Jest on potrzebny do- przede wszystkim – zatrzymania aktywnie działających mechanizmów uzależnienia, przywrócenia stabilności emocjonalnej i wstępnej reorganizacji życia.
Do tego potrzebne jest uznanie, że seks stał się obszarem w życiu, nad którym utraciło się kontrolę. Zaprzestanie ukrywania, zaprzeczania i przerzucania odpowiedzialności na innych jest pierwszym podstawowym krokiem w procesie wychodzenia z nałogu.
Ten pierwszy etap poprzedzony jest procesem dojrzewania do zmiany, czemu towarzyszą naprzemienne okresy abstynencji seksualnej i powrotu do nałogowych zachowań. W ich wyniku dochodzi do spiętrzenia kryzysu, który umożliwia podjęcie decyzji o zmianie.
Kolejnym etapem jest etap rozliczania się. Jest to okres doświadczania niezwykle intensywnych uczuć związanych z uświadamianiem sobie strat i zniszczeń wywołanych uzależnieniem. Człowiek przeżywa wówczas uczucia smutku, bólu, żalu. Jednocześnie mogą następować próby targowania się, pomniejszania znaczenia konsekwencji własnych zachowań, odwracanie uwagi. W tym okresie może również występować, z racji doświadczania silnych, bolesnych uczuć, pragnienie ucieczki w zachowania związane z seksem jako sposób osiągania ulgi.
Ten etap zdrowienia przypomina proces żałoby, w którym człowiek przechodzi przez kolejne fazy: szoku i zaprzeczania, buntu i złości, smutku i rozpaczy, chodzi oczywiście o utratę panowania nad własnym życiem.
Gdy stan akceptacji własnego uzależnienia zostanie osiągnięty, można przystąpić do budowy własnego życia. Dzieje się to poprzez podejmowanie odpowiedzialności (zamiast ucieczki od niej) za własne sprawy, naukę umiejętności przeżywania i okazywania uczuć, budowanie więzi poprzez przywiązanie, opiekę i troskę (zamiast instrumentalnego wykorzystania), rekonstrukcję bądź budowę wewnętrznego świata wartości. Na tym etapie również jest możliwa praca nad głębszymi problemami, które stoją u źródeł erotomanii.
Gdzie udać się po pomoc
Najprostszym sposobem jest pójście do ośrodka terapii uzależnień, który w ramach oferty świadczy terapię uzależnień niechemicznych. Można kontaktować się z poradniami seksuologicznymi lub poradniami zdrowia psychicznego. W powyższych sytuacjach leczenie jest bezpłatne. Istnieje również bogata oferta leczenia w ośrodkach prywatnych.
Najlepszym sposobem jest skorzystanie z forów internetowych, które dają możliwość zorientowania się co do możliwości i jakości leczenia. Listę miejsc i specjalistów można znaleźć np. na http://onanizm.pl/?/topic/8459-gdzie-sie-leczyc/
Oprócz pomocy profesjonalnej istnieje od 1993 r. wspólnota Anonimowych Uzależnionych od Seksu i Miłości (SLAA). Działa ona w oparciuo 12 krokówi 12 tradycji zaczerpniętych z filozofii Anonimowych Alkoholików. Sczegółowe informacje na temat wspólnoty można znaleźć na stronie http://www.slaa.pl/.
Opracowanie
Serafin Olczak
PARPA